In 2020, de piekperiode van corona, stapten in Vlaanderen fors meer 75-plussers uit het leven — terwijl het totale aantal suïcides min of meer stabiel bleef. Dat blijkt uit nieuwe cijfers. ''Verrassend, want internationaal had corona weinig invloed op zelfdodingen.""

In 2020 stierven in Vlaanderen meer dan 10.000 mensen aan de gevolgen van Covid-19. Dat blijkt uit de officiële sterftecijfers voor 2020 van Vlaams minister van Welzijn Hilde Crevits (CD&V). In totaal stierven er in Vlaanderen 70.219 personen. Dat is het hoogste aantal sinds de start van de registraties in Vlaanderen in 1993. In 2019 stierven er 61.753 mensen. Volgens inschattingen van Statbel zou het sterftecijfer in 2021 opnieuw lager zijn en is 2020 een uitschieter.

In absolute aantallen was corona zowel bij mannen als bij vrouwen de meest voorkomende doodsoorzaak, met telkens meer dan dubbel zoveel sterfgevallen als de tweede oorzaak (longkanker bij mannen, hartdecompensatie en hartaandoeningen bij vrouwen). Het grote aantal overlijdens door Covid heeft de levensverwachting in Vlaanderen terugbracht tot ongeveer het niveau van 2015. Een jongen die in 2020 geboren werd, heeft een levensverwachting van 80,2 jaar. In 2019 was dit nog 81,0 jaar. Meisjes hebben bij hun geboorte een levensverwachting van 84,2 jaar. In 2019 was dit nog 84,9.

Vooral in maart en november

In 2020 overleden 970 personen door suïcide. Het gestandaardiseerde suïcidecijfer blijft ongeveer hetzelfde niveau als in 2019 toen 960 mensen overgingen tot zelfdoding. Er heeft zich dus geen globale toename van het aantal suïcides voorgedaan tijdens het eerste Covid-jaar. Bij mannen ouder dan 75 doet er zich wel een stijging voor, met 120 overlijdens tegenover 99 in 2019. Opvallend is een hoger aantal suïcides in deze groep in de maanden maart en november, wanneer ook de Covid-epidemie het ergste toesloeg.

Voor een verklaring nemen we contact op met Eva Dumon, wetenschappelijk medewerkster van het Vlaamse Expertisecentrum voor Suïcidepreventie (VLESP). Ze woont momenteel met enkele collega's een Europees congres bij in Kopenhagen waar onder meer de correlatie tussen Covid en zelfdoding op het programma staat. ''Internationaal zien we weinig effecten van Covid op het aantal zelfdodingen en dat is positief, want we waren toch wel bang dat het helemaal anders zou uitdraaien. Anderzijds noteren sommige landen wel een effect in bepaalde leeftijdsgroepen. In Nederland was er bijvoorbeeld sprake van een stijging bij jongeren. Een stijging bij mannen ouder dan 75 jaar in Vlaanderen hadden we echt niet verwacht.""

''We weten al langer dan de groep 75-plussers zeer kwetsbaar is wanneer het over zelfdoding gaat. Vooral oudere mannen steken er in de statistieken bovenuit. Daar zijn diverse hypotheses rond: ze gebruiken vaker dan andere leeftijdsgroepen dodelijke methodes. Daarnaast zijn ze fysiek erg kwetsbaar, wat maakt dat de kans dat ze een zelfmoordpoging overleven een stuk kleiner is. Bij de risicofactoren zien we dat eenzaamheid een grote rol speelt. Als je dan denkt aan de lockdowns tijdens de Covid-pandemie, waarbij ze geen of erg weinig sociale contacten hadden, kan je die link wel leggen.""

Over alle leeftijden beroven drie keer zoveel mannen zich van het leven als vrouwen. ''Dat komt deels omdat vrouwen sneller de stap naar de hulpverlening zetten wanneer ze zich niet goed voelen"", zegt Dumon. ''Daarom hebben we begin dit jaar de campagne 'Kom uit je Kop' gelanceerd, specifiek gericht op mannen. We doen dat onder meer met een website met getuigenissen van mannen. Daar ga je niet makkelijk 75-plussers mee bereiken en daarom kijken we onder meer met de Vlaamse Ouderenraad hoe we die doelgroep wel kunnen aanspreken. We hebben intussen actief opgeroepen tot een getuigenis van een man van oudere leeftijd.""

Op de website 'Verder na Zelfdoding' staan getuigenissen van familieleden die een dierbare hebben verloren aan zelfdoding. Opvallend is dat niemand zijn verhaal vertelt over de oude, bejaarde vader die uit het leven is gestapt, hoewel het zelfmoordrisico bij 85-plussers het hoogst is van alle leeftijdscategorieën. ''Klopt"", zegt Dumon. ''Daar heerst nog een groot taboe. Het is zeker een aandachtspunt in ons toekomstig preventiebeleid.""

MARC COPPENS