Uit de evaluatie van de nieuwe kiesregelgeving in opdracht van Vlaams minister van Binnenland Hilde Crevits blijkt op dat er op bepaalde vlakken aanpassingen nodig zijn. De evaluatie is positief over de nieuwe manier om de burgemeester aan te duiden. Maar het initiatiefrecht voor de grootste lijst met het zogenaamde carrouselsysteem blijkt te complex in de praktijk. Minister Crevits roept ook op het debat te voeren over de opkomstplicht, de volmachtenregelgeving en meer alternatieve stemmogelijkheden.
“Ik zal met weloverwogen nieuwe voorstellen naar de tafel van de Vlaamse Regering trekken. We moeten met gezond verstand naar de aanbevelingen in dit rapport kijken. De nieuwe regels waren bedoeld om de lokale democratie te versterken. De semi-automatische aanduiding van de burgemeester blijkt alvast in goede aarde te vallen en is duidelijk een maatregel om te behouden. Maar het evaluatierapport toont ook dat sommige zaken complexer zijn geworden, zoals het carrouselsysteem bij het initiatiefrecht. Ik stel voor om die carrousel af te schaffen en het exclusief initiatiefrecht enkel nog toe te kennen aan de grootste lijst. Tegelijk zal ik het debat voeren rond de opkomstplicht, het vereenvoudigen van de volmachtenregeling en meer alternatieve stemmogelijkheden, zoals het stemmen per brief. In Duitsland bestaat het systeem van de ‘Briefwahl’ al tientallen jaren. Ik plan een bezoek om het systeem van naderbij te bekijken.”- Vlaams minister van Binnenland Hilde Crevits
Bij de vorige gemeente- en provincieraadsverkiezingen waren voor het eerst nieuwe regels van kracht door diverse wijzigingen aan de kiesregelgeving. In opdracht van Vlaams minister van Binnenland Hilde Crevits werden de werking en de efficiëntie van de nieuwe organieke regels door het Agentschap Binnenlands Bestuur geëvalueerd. Het gaat onder andere over het initiatiefrecht, de vervroegde datum van de installatievergadering en de aanduiding van de burgemeester.
In de evaluatie werd ook een bevraging opgenomen bij de algemeen directeurs en de lijsttrekkers bij de verkiezingen van 13 oktober 2024. In totaal hebben 159 algemeen directeurs en 427 lijsttrekkers die bevraging ingevuld.
Semi-automatische aanduiding burgemeesters valt in goede aarde
Om de betrokkenheid en het stemgewicht van de kiezer te vergroten, is er een nieuwe regeling voor de aanstelling van de burgemeester ingevoerd. Volgens deze regeling wordt de verkozene met de meeste naamstemmen van de grootste coalitiefractie burgemeester.
Het evaluatierapport toont dat de nieuwe maatregel effect heeft. Het aantal gevallen waarbij de burgemeester effectief de stemmenkampioen van de sterkste lijst in de coalitie is, is toegenomen met 8% in vergelijking met de situatie na de verkiezingen van 2018. Ook uit de bevraging bij de lijsttrekkers en de algemeen directeurs blijkt dat deze regeling positief wordt ervaren. 67% van de lijsttrekkers en 61% van de algemeen directeurs staan positief t.o.v. de regel. Ook minister Crevits vindt de maatregel goed.
Initiatiefrecht enkel nog voor grootste lijst en geen carrouselsysteem meer
Om de invloed van de kiezer bij het vormen van een coalitie zichtbaarder en effectiever te maken, werd bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen voor het eerst het initiatiefrecht toegekend aan de stemmenkampioen van de grootste lijst. 7 op 10 bevraagde lijsttrekkers zijn van mening dat het initiatiefrecht ervoor zorgt dat de stem van de kiezer zichtbaarder en effectiever wordt bij de coalitievorming.
Maar in de praktijk zorgde de regeling soms ook voor extra complexiteit. Vooral het systeem waarbij het initiatiefrecht telkens na een vaste periode overgaat naar de volgende grootste lijst zorgde voor meer complexiteit binnen de regeling van het initiatiefrecht. Volgens het rapport is er daardoor een risico dat de coalitieonderhandelingen onnodig lang aanslepen. 1 op 3 lijsttrekkers vindt daarnaast het tijdsbestek van 14 dagen te kort, vooral in grote steden en gemeenten. Minister Crevits bekijkt daarom om de procedure van het initiatiefrecht te hervormen: “Het is een goed democratisch principe omdat de grootste lijst als eerste de mogelijkheid krijgt om een coalitie te vormen. Maar het kan niet de bedoeling zijn dat het initiatiefrecht leidt tot extra complexiteit. Daarom stel ik voor om het carrouselsysteem af te schaffen en het exclusief initiatiefrecht enkel nog toe te kennen aan de grootste lijst.”
Nood aan debat over opkomstplicht, vereenvoudigde volmachtenregeling en alternatieve stemmogelijkheden
De afschaffing van de opkomstplicht zorgt voor een toenemende aandacht voor het aantal mensen dat zijn of haar stemrecht uitoefent. Op dit moment is het geven van een volmacht de enige alternatieve manier om gebruik te kunnen maken van dat stemrecht als je niet zelf gaat stemmen. Minister Crevits wil die mogelijkheden uitbreiden: “Tegelijk met het debat rond de opkomstplicht moeten we het debat voeren rond het vereenvoudigen van de volmachtenregeling en meer alternatieve stemmogelijkheden zoals het stemmen per brief. In een sterke democratie telt elke stem. Het is onze verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk mensen hun stemrecht gebruiken.”
Uit de eerder bekendgemaakte studie van de UGent naar de opkomstplicht blijkt dat een eenvoudigere volmachtenregeling en het gemakkelijker maken om naar de stembus te gaan voorafgaand aan de verkiezingsdag volgens de bevraagden tot een grotere deelname had kunnen leiden. Bijna een kwart van de niet-stemmers zegt dat ze in dat geval wel hadden gestemd.
Vlaams minister van Binnenland Hilde Crevits beslist om de aangewezen burgemeester van Heuvelland Wieland De Meyer niet te benoemen na een ongunstige adviezen van zowel de procureur des Konings West-Vlaanderen, de procureur-generaal van het Hof van Beroep te Gent, het Agentschap Binnenlands Bestuur als de West-Vlaamse gouverneur.
Vanaf 2026 komt er vanuit Vlaanderen meer ondersteuning en begeleiding voor gemeenten en steden voor de integratie van vrouwen en meisjes van buitenlandse herkomst. De focus zal liggen op Nederlands, werk en onderwijs als aandachtsdomeinen. Dat heeft Vlaams minister van Integratie en Inburgering Hilde Crevits beslist in het kader van het nieuw sociaal cohesieplan. Het moet meer vrouwen met een buitenlandse herkomst een volwaardige positie geven in onze samenleving met meer kansen om te participeren.
Vanaf dit najaar wil Vlaams minister van Integratie en Inburgering Hilde Crevits officieel starten met voortrajecten voor nieuwkomers in het land van herkomst. De Vlaamse Regering heeft de maatregel goedgekeurd. Het gaat over trajecten voor personen die omwille van gezinshereniging of arbeidsmigratie naar Vlaanderen willen komen. De nieuwkomers zullen een digitale cursus maatschappelijke oriëntatie aangeboden krijgen zodat ze al een beeld hebben van onze samenleving en ze beter voorbereid zijn als ze naar Vlaanderen komen. De lancering van de trajecten volgt na 3 proefprojecten.